یخ درمانی یا کرایوتراپی یک روش درمانی رایج برای تسکین درد مفاصل است. یعنی همان شکل منجمد شده آب که کاربردهای پزشکی دارد. یخ درمانی معمولا قبل از گرما درمانی مورد بحث قرار می گیرد چراکه یخ بر اعصاب بدن تأثیر می گذارد، عصب را ضعیف و ارسال سیگنال را محدود می کند. اما همواره این سوال مطرح می شود که کدام یک از این روش ها بهتر است؟

یخ درمانی یا گرما درمانی

در خصوص انتخاب روش یخ درمانی یا گرمادرمانی این سوال مطرح می شود این است که چه زمانی باید از یخ درمانی استفاده کرد و چه زمانی باید از گرما درمانی استفاده کرد؟ همچنین زمانی که در ناحیه آسیب دیده ورم وجود دارد، کدام یک از این روش ها به کاهش تورم کمک می کند؟

برخی افراد فکر می کنند که یخ درمانی را می توان تا 48 ساعت پس از آسیب دیدگی و گرمانی درمانی را دیرتر و بیش از 48 ساعت پس از آسیب انجام می شود. یا مثلا برخی از مردم تصور می کنند که یخ درمانی فقط برای درمان آسیب های شدید استفاده می شود و گرما درمانی برای درمان بیماری ها و دردهای مزمن؛ اما این تصور درست نیست.

چه زمانی از از یخ درمانی استفاده می شود؟

استفاده از یخ درمانی ربطی به زمان آسیب ندارد. یخ درمانی بدون توجه به اینکه چقدر از آسیب یا نوع آن گذشته باشد در بسیاری از موارد استفاده می شود و جواب می دهد. اما اساساً یخ درمانی چه می کند و چرا تأثیر آن به نوع آسیب یا زمان وقوع آن بستگی ندارد؟ در واقع دلیل آن به مشکلات فیزیولوژیکی بدن مربوط می شود که برای درک بهتر این مشکل باید با مکانیسم یخ درمانی بیشتر آشنا شوید.

یخ درمانی در طولانی مدت باعث بی حسی می شود

دلیل اصلی موثر بودن یخ درمانی برای تقریباً همه شرایط این است که یخ درمانی بر اعصاب بدن تأثیر می گذارد. در طول یخ درمانی، عصب ضعیف شده و سیگنال های کمتری ارسال می کند. بنابراین، قسمتی از بدن که خیلی سرد است، در صورت درمان طولانی مدت با یخ می تواند بی حس شود. هنگامی که سیگنال های ارسال شده توسط اعصاب کاهش می یابد، مغز درد بدن یا سایر اطلاعات حسی را دریافت نمی کند و در نتیجه در آن قسمت از بدن بی حس می شود.

معمولاً در چند دقیقه اول درمان با یخ قبل از بی حس شدن کامل ناحیه درمان، احساس ناراحتی وجود دارد. اما با کمی صبوری می توان از این مرحله عبور کرد و در نهایتا تمام دردهایی که در آن ناحیه احساس می شود از بین می رود. تسکین و کنترل درد یکی از مهم ترین فعالیت ها در درمان درد مفاصل است. به همین دلیل استفاده از یخ درمانی برای کاهش درد مفاصل می تواند گزینه درمانی مناسبی باشد.

یخ درمانی اثر ضد التهابی دارد

یکی دیگر از مزایای یخ درمانی این است که به کاهش التهاب کمک می کند. وقتی یخ روی بدن قرار می گیرد و اثر سردی روی بافت ها می گذارد، بدن شروع به مبارزه با آن می کند. بدن در شرایطی قرار دارد که سعی می کند از خروج گرما و انرژی از بافت های تحت تاثیر یخ و بافت های اطراف جلوگیری کند. در نتیجه سعی در کاهش جریان خون در آن ناحیه دارد و این کار با انقباض عروق انجام می شود. هنگامی که یخ از ناحیه آسیب دیده جدا می شود، بدن سعی می کند به حالت قبلی خود بازگردد.

یعنی پاسخ بدن به از دست دادن منبع سرما در ناحیه آسیب دیده باز شدن رگ های خونی و در نتیجه افزایش تدریجی گردش خون خواهد بود. این کاهش و افزایش جریان خون به حذف یا به نوعی شسته شدن سلول های متورم از ناحیه آسیب دیده کمک می کند. بنابراین یخ درمانی در واقع اثر ضد التهابی دارد.

10 تا 20 دقیقه کافی است!

اتساع عروقی (گشاد شدن رگ) پس از یخ زدایی سریعتر از زمانی که از گرما درمانی برای گشاد کردن رگها استفاده می شود، رخ می دهد. بنابراین در بسیاری از موارد برای کاهش التهاب از یخ درمانی استفاده می شود. اگر از یخ درمانی به دلیل خاصیت ضد التهابی آن استفاده شود، لازم نیست ناحیه آسیب دیده را برای مدت طولانی تحت تأثیر یخ نگه دارید. در واقع هدف از استفاده از یخ در این نوع کاربردها منقبض کردن وریدها و سپس گشاد شدن آنهاست.

در نتیجه سرد نگه داشتن ناحیه آسیب دیده بیش از یک زمان معین (زمان لازم برای انقباض کامل عروق) بی فایده است. یخ درمانی برای 10 تا 20 دقیقه بهترین کار است تا بهترین اثر را داشته باشد.

بدن به سرمادرمانی بهتر واکنش نشان می دهد

عامل دیگری که باعث می شود در بیشتر موارد به جای گرما درمانی از یخ درمانی استفاده شود، نوع آسیب و البته ساختار خود بدن است. اگر بخواهیم به اختصار توضیح دهیم باید بگوییم که ساختار بدن به گونه ای است که نسبت به سرما درمانی بهتر واکنش نشان می دهد. پوست به دلیل ساختاری که دارد به عنوان یک عایق حرارتی بسیار قوی عمل می کند. به همین دلیل است که گرمای خشک یا گرمای مرطوب روی سطح پوست به سختی می تواند روی طرف دیگر پوست تأثیر بگذارد.

یعنی رسیدن گرما به بافت های آسیب دیده دشوار است. از طرفی سرما هم چنین مشکلاتی را برای پوست ما ایجاد نمی کند. سرما خیلی راحت تر از گرما به پوست نفوذ می کند و روی بافت آسیب دیده تاثیر می گذارد. اکثر آسیب هایی که برای آنها از یخ یا گرما درمانی استفاده می شود مربوط به بافت های داخلی مانند رباط ها، ماهیچه ها، تاندون ها و مفاصل است. این بدان معنی است که اثر یخ یا گرما باید از پوست عبور کند که  یخ گزینه بهتری نسبت به گرما است.

چه زمانی باید سرمادرمانی ناحیه آسیب دیده متوقف شود؟

بازه زمانی 10 دقیقه ای برای اعمال یخ در محل آسیب دیده در واقع فقط یک دستورالعمل کلی است. اگر قسمت آسیب دیده بدن نتواند 10 دقیقه یخ زدگی را تحمل کند چه؟ آیا راه دیگری برای دانستن زمان توقف انجماد آسیب وجود دارد؟

باید به شما بگوییم که راه دیگری هم وجود دارد. برای صدمات می توانید از روش یخ درمانی CBAN استفاده کنید. CBAN مخفف عبارت سرما، سوختگی، درد و بی حسی است. این چهار حسی است که هنگام استفاده از روش انجماد بخشی از بدن آسیب دیده باید بدانید.

وقتی برای اولین بار از این روش استفاده می کنید، باید سرما را در ناحیه مربوطه احساس کنید. پس از چند دقیقه نگه داشتن یخ روی ناحیه آسیب دیده، باید کمی احساس سوزش کنید. این احساس چند دقیقه طول می کشد و سپس با درد جایگزین می شود. هنگامی که درد را در ناحیه احساس کردید، متوجه خواهید شد که یخ پوست را بی حس می کند.

وقتی به نقطه بی حسی رسیدید، زمان برداشتن یخ فرا رسیده است، صرف نظر از اینکه یخ چقدر روی قسمت آسیب دیده بدن شما مانده است. روش درمان یخ CBAN به سادگی از حواس بدن شما استفاده می کند تا به شما بگوید چه زمانی باید یخ را از قسمت آسیب دیده جدا کنید.

روش انجام تکنیک یخ درمانی

از آنجایی که عمق و نفوذ اثر یخ برای این تکنیک حیاتی است، یخ درمانی باید به کمترین فاصله و حداکثر اثر بر روی سطح پوست دست یابد. یعنی کیسه یخ  تا حد امکان نازک باشد و خود کیسه هم سرما را به خوبی به پوست منتقل کند.

بهترین راه برای انجام یخ درمانی استفاده از کمپرس یخ است. بهتر است یخ را در این کیسه ها خرد کرده یا آن را به قطعات کوچک برش دهید. این کیسه باید مستقیماً روی پوست قرار گیرد. در صورت امکان بهتر است این بسته سرد را با کمک باند یا پارچه روی محل آسیب دیده ببندید. تحمل سرما به خصوص در ابتدا سخت است. در این حالت می توان با قرار دادن پارچه یا حوله مرطوب بین پوست و کیسه یخ بدن را به طور متداوم ​​و با سرمای کمتری خنک کرد.

هنگام مقایسه یخ درمانی با گرما درمانی، باید توجه داشت که مزایای فیزیولوژیکی یخ درمانی متنوع تر و بیشتر از گرما درمانی است. به عنوان مثال، علائم مشکلاتی مانند آرتروز کهشامل سفتی عضلات است، اگر این تنها مشکل باشد، می توان با گرما درمانی تا حد زیادی آن را بهبود بخشید. اما اگر آرتروز شامل درد باشد، گرما درمانی به تنهایی راه حل نیست. در این صورت بهتر است از یخ درمانی استفاده کنید. برای مشکلات درد مزمن، استفاده از یخ مفیدتر است و فواید زیادی دارد.

بهبود التهاب مفاصل با یخ درمانی

اولین قدم در درمان درد مفاصل، تسکین التهاب در مفصل است. التهاب و تورم ممکن است برای بسیاری یکسان به نظر برسد، اما اینطور نیست. التهاب در اصل حالتی از تحریک بافت است. بنابراین ممکن است مفصل بدون نشان دادن علائم خاصی از تورم ملتهب شود.

در این مورد، استفاده از داروهای ضد التهاب اغلب می تواند به این بیماری کمک کرده و درد را کاهش دهد. البته داروهای ضد التهابی را نباید بدون مشورت پزشک مصرف کرد. علاوه بر داروهای ضد التهابی، روش های دیگری نیز وجود دارد که می تواند به کاهش التهاب کمک کند. قانون کلی برای کاهش التهاب در جراحات، پیروی از قانون RICE است.

قانون RICE چیست؟

این نوع درمان در واقع از چهار مرحله تشکیل شده است که به ترتیب استراحت، یخ درمانی، فشرده سازی و بلند کردن است. استراحت اصلی ترین و مهم ترین قانون در درمان آسیب های مفصلی است. به عنوان مثال، اگر پا آسیب دیده باشد، استفاده از یکی از انواع عصاهای مناسب با شرایط ممکن است به معنای استراحت دادن به پا باشد. اگر بخشی از بازو آسیب دیده باشد، آویزان کردن بازو روی شانه می تواند به استراحت بازو کمک کند.

در واقع کمپرس کردن و تحت فشار قرار دادن زمانی انجام می شود که التهاب در ناحیه مفصل وجود داشته باشد یا اینکه مفصل آسیب دیده باشد. این معمولاً با بستن یک بانداژ یا مشابه آن در اطراف ناحیه آسیب دیده برای کاهش تورم انجام می شود. علاوه بر این، می توان منطقه آسیب دیده را بالاتر از حالت عادی قرار دهیم. یعنی محل آسیب دیده و متورم را از سطح قلب بالاتر ببرید تا ورم آن ناحیه کمتر شود.

اگر یخ درمانی بیش از دو روز به طول بکشد می‌تواند باعث:

۱_مانع ورود کافی سلول های سیستم ایمنی به محل آسیب می‌شود

۲_باعث ایجاد اختلال در جریان مایع لنفی می شود

۳_واکنش پذیری ماهیچه ها و اعصاب ناحیه ی آسیب دیده را کند می کند

۴_کلاژن سازی در ناحیه ی آسیب دیده با مشکل روبه‌رو خواهد شد

باید توجه داشت در بسیاری از موارد، صرف یخ درمانی کمک زیادی به درمان نخواهد کرد و بیمار باید از درمان مکمل فیزیوتراپی استفاده کند. به عبارتی در دو روز ابتدایی آسیب، خود بیمار می‌تواند در منزل، شروع به یخ درمانی کند. اما بعد از گذشت دو روز از یخ درمانی حتما ادامه درمان باید توسط فیزیوتراپیست و به کمک تجهیزات الکتروتراپی انجام شود. در غیر این صورت التهاب مزمن شده و عوارض آن نیاز به زمان بیشتری دارد.

مرکز تخصصی درمان در منزل دم جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با کارشناسان مجرب و فیزیوتراپیست های ماهر، آماده ارائه خدمات یخ درمانی و فیزیوتراپی در منزل است. در صورت نیاز به فیزیوتراپیست در منزل با شماره ۶۴۰۶۴_۰۲۱ تماس حاصل فرمایید یا از طریق وب سایت کلینیک درمان در منزل دم، درخواست خود را ثبت نمایید.

 

فرزاد ظاهری/ فیزیوتراپیست