کنترل علائم حیاتی در منزل یکی از ضروریات نظارت بر سلامت فرد است که می توان براساس آن زندگی و مرگ یک انسان را اعلائم کرد. این علائم می تواند پزشک و پرستار را از نحوه‌ی كاركرد دستگاه‌های مختلف بدن مطلع سازد. همچنین براساس علائم حیاتی امکان اطلاع از موارد خطرناک، وجود مشکل در بدن،نحوه كاركرد دستگاه‌های عصبی، تنفسی و گردش خون وجود دارد.

علائم حیاتی یا Vital sings به عنوان معیارهای اندازه گیری عملکرد پایه ای و ابتدایی بدن در نظر گرفته شده اند. این معیارهای آماری توسط پزشک و پرستار ثبت و کنترل می شود تا با توجه به آن در رابطه با سلامت بیمار و حتی مرگ و زندگی او اطلاعاتی را به دست آورند.

کنترل علائم حیاتی که نشانه وجود حیات در شخص است، از طریق هفت معیار قابل بررسی است. معیارهایی که باید به آنها توجه کرد؛ نبض، تنفس، فشارخون، درجه حرارت بدن، رنگ پوست، قطرمردمک چشم درجه هوشیاری هستند. بررسی طبیعی بودن این معیارها در واقع نشان از سلامت و عملکرد صحیح سیستم‌های گردش خون، اعصاب، تنفس و … دارد.

گروه پزشکی با بررسی علائم حیاتی فرد به تشخیص و ارزیابی می‌رسند تا بتوانند اقدامات لازم و ضروری را انجام دهند. کنترل علائم حیاتی در منزل هم به همین روش انجام می شود. چه پرستاری باشید که علائم حیاتی را در بیمارستان چک می‌کند، چه خانواده یک بیمار با بررسی این علائم می توانید تا حدودی از وضعیت سلامتی بیمار خود مطلع شوید. در ادامه به تضیح هر یک از این علائم حیاتی می پردازیم.

1_ کنترل علائم حیاتی در منزل _ نبض انسان:

نبض، موج حاصل از جریان خون (شریان و سرخرگ) است. به عبارت دیگر تپش و ضربان قلب در سرخرگ‌ها به صورت نبض نمود پیدا می‌کند. به همین ترتیب اگر با گوشی پزشکی به صدای قلب گوش دهید و همزمان نبض بیمار را بگیرید، میان یکی از صداهای قلب و نبض همزمانی نسبی احساس می‌شود. از آنجایی که نبض، شاخص و نشان کارکرد قلب است، بنابراین یکی از مهمترین راه های کنترل علائم حیاتی است.

معاینه نبض برای کنترل علائم حیاتی در منزل در قسمت‌هایی قابل انجام است که سرخرگ از بستر نسبتاً سفتی عبور کند. به عبارت دیگر هر جایی که سرخرگ از روی استخوان رد شود و مسیرش قابل رویت باشد. هنگام بررسی نبض، باید شدت، سرعت و ریتم را ارزیابی کنید.

لمس باید با استفاده از نوک انگشتان انجام شود. از انگشت شست و اشاره می‌توان برای لمس نبض‌ها استفاده کرد اما توصیه می‌شود که انگشت اشاره برای لمس نبض‌ها مناسب‌تر باشد. چرا که در صورت استفاده از انگشت شت امکان اینکه نبض بیمار با نبض معاینه‌کننده اشتباه شود، بیشتر است. به یاد داشته باشید برای نبض را سفت فشار ندهید و سه ویژگی سرعت، ریتم و شدت را مشخص کنید.

• سرعت نبض: ضربان نبض طبیعی در حالت استراحت، بین 60 تا 100 ضربان در دقیقه است. نبض در کودکان معمولا سریع‌تر است.
• ریتم نبض: به صورت کلی، نبض‌ها باید با ریتم منظمی لمس شوند، یعنی تعداد دفعاتی که نبض به دست شما می‌خورد باید با فواصل یکسانی باشد.
• شدت نبض: شدت نبض را در 4 مقیاس، 0 تا 4 طبقه ‌بندی می‌کنند:
  • درجه 0 : عدم وجود نبض قابل لمس
  • درجه 1+ : نبض ضعیف، اما قابل تشخیص
  • درجه 2+ : نبض کمی ضعیف‌تر از نرمال
  • درجه 3+ : نبض طبیعی
  • درجه 4+ : نبض Bounding

2_ کنترل علائم حیاتی در منزل _ تنفس

قطع تنفس باعث عدم دستيابی سلول‌های بدن و سلول‌های مغزی به اكسيژن و در نهایت باعث مرگ فرد می شود. شما باید تنفس بیمار را از سه جهت مورد بررسی قرار دهید؛ وجود یا عدم وجود تنفس، عمق و نظم آن.

• بررسی وجود تنفس: پس از بازکردن راه هوایی، گوش خود را به دهان و بینی بیمار نزدیک کنید، همزمان به قفسه سینه بیمار نگاه کنید. همزمان صدای تنفس، گرمای بازدم و حرکات قفسه سینه را بررسی کنید.
• سرعت تنفس می‌تواند در پاسخ به سطوح غیرطبیعی اکسیژن یا دی اکسید کربن در خون، هیجانات روحی، ورزش، سوانح و بیماری‌ها تغییر کند که معمولاً به صورت افزایش سرعت خواهد بود. همچنین با اراده و میل شخصی نیز می‌توان عمق و سرعت تنفس را تغییر داد.
  در جدول ذیل نرخ تنفسی نرمال براساس سن مشخص شده است:

3_ کنترل علائم حیاتی در منزل _ فشار خون:

فشاری که در نتیجه برخورد خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌شود فشار خون گفته می‌شود. فشار خون از دو جزء ماکزیمم و مینیمم تشکیل شده است. فشار خون ماکزیمم در فرد بزرگسال سالم 100 تا 140 میلیمتر جیوه و فشار مینیمم 60 تا 90 میلی‌متر‌ جیوه است.

4_ کنترل علائم حیاتی در منزل _ درجه حرارت بدن:

بدن باید برای حفظ دمای خود در دامنه مناسب ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی گراد، تعادل ثابتی بین دریافت حرارت و از دست دادن آن برقرار می سازد. برای کنترل دمای بدن اغلب از دماسنج استفاده می‌شود و درصورت نبود دماسنج پشت یک دست را روی پیشانی مصدوم و دست دیگر را روی پیشانی خود یا فرد سالم دیگری قرار دهید و اختلاف دمای حس شده را مقایسه کنید.

5- کنترل علائم حیاتی در منزل _ مردمک چشم ها:

در افراد سالم، مردمک چشم‌ ها قرینه هستند که با تابش نور، تنگ و عدم تابش نور، گشاد می‌شوند. تغییرات مردمک‌ها بطور غیرطبیعی با علائمی همراه است. برای بررسی علائم حیاتی در منزل از طریق معیار مردک چشم ها باید سه مورد مد نظرداشته باشید؛ واکنش مردمک به نور، قرینه بودن مردمک ها و سایز مردمک ها که با استفاده از چراغ قوه می توان این کار را انجام داد. اگر چراغ قوه در اختیار نداشتید به وسیله یک دست چشم را بپوشانید وبه واکنش مردمک بعد ازبرداشتن دست توجه کنید عدم واکنش مردمک به نور می تواند به معنای مرگ یا اغما باشد.

6_کنترل علائم حیاتی در منزل _ رنگ پوست:

رنگ پوست بدن وضعیت اکسیژن رسانی را به خوبی منعکس می کند. هرچند وضعیت اکسیژن‌رسانی در پوست افراد سیاه‌پوست به راحتی قابل تشخیص نیست ولی می‌توان به وسیله معاینه رنگ غشاهای مخاطی مانند داخل دهان، داخل پلک، بستر ناخن‌ها به آن پی برد.

برای تعریف رنگ های مختلف پوست معیارهای حدودی در نظر گرفته شده است:

• طبيعی: سفيد، سرخ، سياه و زرد در نژادهای مختلف
• رنگ پريده (متمايل به سفيد): بيانگر كاهش جريان خون
• برافروخته (متمايل به قرمز): نشانه افزايش جريان خون
• كبود يا سيانوز (متمايل به آبی): بيانگر كاهش اكسيژن خون
• زرد: ممكن است اشكال در كار كبد وجود داشته باشد

7_کنترل علائم حیاتی در منزل _ درجه هوشیاری:

سطح هوشياری نشانگر نحوه كاركرد سيستم عصبی و قسمت اصلی دستگاه عصبی يعنی مغز فرد است که ميزان هوشياری و پاسخگويی به محرک‌ها را نشان می‌دهد. می توان با تکان دادن ملایم و یا صدا کردن نام بیمار میزان هوشیاری او را بررسی کرد.

سطح هوشیاری شامل 4 مرحله می شود:

•  هوشياری كامل: بیمار به سوالات پاسخ می‌دهد و به مكان، زمان و اطراف خود آگاهی كامل دارد.
• حساس به محرک شفاهی: فرد صحبت نمی‌كند اما صدا را می شنود و برای مدتی چشمان خود را باز می‌كند و كوشش می‌كند تا به سوالات شما پاسخ دهد و دوباره به حالت قبلی باز می‌گردد.
• حساس به محرک‌های دردناک: تنها در صورت اعمال محرک ‌های دردناک مثل فشار دادن لاله گوش يا قسمت خارجی بازو، عكس‌العمل نشان می‌دهد.
• بیهوش: در اين حالت مصدوم حتی به محرک‌های دردناک هم پاسخی نمی‌دهد. اين حالت خطرناک‌تر هست و مصدوم باید تحت مراقبت و کنترل پزشک قرار بگیرد.

کنترل علائم حیاتی در منزل یا مطب معمولا با اندازه‌گیری همین معیارها انجام می ‌شود که البته نیاز به آموزش و تخصص دارد. از طرفی گاهی به دلیل شرایط بیمار امکان انتقال او به مراکز درمانی وجود ندارد. بنابراین در صورت نیاز به کنترل علائم حیاتی بیمار می توانید با مرکز تخصصی درمان در منزل دم جهاد دانشگاهی تماس بگیرید تا در سریع ترین زمان پرسنل مجرب و آموزش دیده جهت کنترل علائم حیاتی بیمار به منزل شما اعزام شود. خدمتگیران می توانند از طریق شماره ۶۴۰۶۴-۰۲۱یا سایت dam.clinic در خواست خود را ثبت کنند.